Het voorbije jaar noteerde de Vogelwerkgroep waarnemingen van bijzondere, kwetsbare en zeldzame vogels die het werkingsgebied van Schijnbeemden aandeden.
In drie delen presenteren we een overzicht van kwetsbare en zeldzame vogels die ons werkingsgebied het voorbije jaar aandeden. In het laatste deel kom je meer te weten over een aantal vogelsoorten uit drie categorieën: exoten/ontsnapt, zeldzaamheden en gevonden/geringd.
De waarnemingen komen van leden van de Vogelwerkgroep, van waarnemers op waarnemingen.be, van mensen met een tuin, van wandelaars in de natuurgebieden en parken in het werkingsgebied van Natuurpunt Schijnbeemden en van onze cameravallen.
Niet alleen grote natuurgebieden zijn belangrijk. Ook de kleine, lokale gebieden zoals Het Veer, De Pont, het Fort van Borsbeek, de Beemdkant, het Zevenbergenbos, De Rundvoort en het Gravinnenbos zijn belangrijk voor veel vogels en andere wilde dieren. Samen vormen die gebieden een groen lint langs Het Schijn dat als een levensader door onze regio stroomt. De wilde dieren vinden er voedsel, rust- en nestgelegenheid in een jungle van staal en beton.
Exoten / ontsnapt
Witoogeend
De witoogeend is een vrij kleine duikeend die in Zuidoost-Europa en Rusland broedt. Volwassen mannetjes hebben een witte iris, vrouwtjes een bruine. In Vlaanderen komt de soort uiterst zelden tot broeden.
Op 11 april 2019 kon Marc Gorrens een volwassen mannetje witoogeend fotograferen op de antitankgracht in ’s Gravenwezel. Het vrouwtje zat 250 meter verder bij een koppel kuifeenden. Beide vogels bleken geringd en werden geklasseerd als ‘ontsnapt’.
Siberische taling
Op 10 november 2019 zag Marc Gorrens een andere bijzondere eend in de buurt van het antitankkanaal, grondgebied Schilde: een Siberische taling. Deze grondeleend broedt in het noorden en oosten van Siberië en overwintert in China, Korea en Japan. Geen alledaagse verschijning dus.
Uit onderzoek blijkt dat Siberische talingen toch op eigen kracht in Europa kunnen geraken. In Nederland zijn er zelfs 9 aanvaarde gevallen, waarvan 8 voor 1970. Het laatste dateert van eind mei 2006 in de omgeving van Amsterdam. De meeste Siberische talingen die gezien worden, zijn geen wilde vogels, maar ontsnapte eenden uit waterwildcollecties. Zo ook deze eend in Schilde.
Halsbandparkiet
In 1974 is het allemaal begonnen voor de halsbandparkiet, een tropische verschijning in de Schijnbeemden. De soort is afkomstig uit Centraal-Afrika en Zuid-Azië. In de Meli Zoo, gelegen op het plateau van de Heizel in Laken, werden toen 40 tot 45 parkieten vrijgelaten als speciale attractie voor de bezoekers.
Vandaag zijn halsbandparkieten alom tegenwoordig. Vanuit Brussel koloniseren ze Vlaanderen in alle richtingen. Alleen in de zuidelijke provincies komt de soort nauwelijks voor. Voor de meeste soorten vormen ze geen bedreiging, behalve voor boomklevers. Die hebben net zoals halsbandparkieten een voorkeur voor oude nestgaten van de grote bonte specht. In gebieden met veel parkieten, kan het daarom voor boomklevers moeilijk worden om een geschikte nestholte te vinden. Vanaf eind november starten de parkieten al met het verkennen van potentiële nestholten. Op het ogenblik dat boomklevers op zoek gaan, zijn de beste plaatsen dan al ingenomen.
Zeldzaamheden
Cetti’s zanger
Een absolute zeldzaamheid in ons werkingsgebied was een zingende cetti’s zanger in natuurgebied Beemdkant. Vanuit de dichte begroeiing aan de oever van Het Schijn liet deze nachtegaal achtige soort zijn opvallende zang horen in het voorjaar.
Een bijzondere waarneming, want we moeten al terug naar dezelfde periode in 1975 voor een waarneming van een cetti’s zanger in ons werkingsgebied. Wijlen Etienne Van Rooy noteerde in zijn levenswerk Avifauna van de Schijnvallei een zangpost van 3 t/m 24 mei 1975 langs de Tappelbeek in Oelegem. Hij schreef er toen bij: “Veel rumoer voor iemand die je nooit te zien krijgt.” Waarschijnlijk ging het toen om een ongepaard mannetje. Of de cetti’s zanger anno 2019 een vrouwtje heeft kunnen strikken, blijft ook nu een vraagteken.
Pimpelmees
Begin augustus dook een bijzonder zeldzaam vogeltje op aan de voederplaats in de tuin van Herman en Lieve uit Schilde: een pimpelmees. Alleen zag het vogeltje er niet uit zoals een pimpelmees. Het had een donkere, bijna zwarte kop en lichtgele onderkant. Vogelexpert Gerald Driessens van Natuurpunt determineerde het vogeltje als een melanistische pimpelmees. Melanisme is het tegenovergestelde van albinisme en betekent een abnormale afzetting van melanine in huid, haren of veren.
Er gebeurt in ons land heel wat onderzoek op mezen en België speelt hierdoor een belangrijke voortrekkersrol in Europa. Bij ca. 55.000 pimpelmezen, die in het kader van het langlopende mezenonderzoek (sinds 1979) werden onderzocht door de Universiteit Antwerpen, werden nooit dergelijke exemplaren vastgesteld (F. Adriaensen, mond. med.). We mogen dus stellen dat deze pimpelmees een zeldzaam geval is.
Gevonden / Geringd
Torenvalk
Op 30 juli 2019 werd een gewonde torenvalk gevonden in natuurgebied Beemdkant. Het dier werd voor verzorging overgebracht naar het Opvangcentrum voor Wilde Dieren in Brasschaat, waar de valk met succes opknapte en terug werd vrijgelaten.
Het dier droeg ook een ring met nummer E459510 en tekst ‘Museum Science 1000 Brussel’. Een verwijzing naar het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel dat eigendom is van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, een internationaal befaamd centrum voor wetenschappelijk onderzoek.
Deze ringgegevens kunnen ons meer vertellen over de herkomst van de vogel. Vogelwaarnemer Johan Peeters uit Wijnegem gaf de waarneming daarom in op de website van BeBirds, Belgisch ringwerk en hij deed ook melding van de vondst via mail.
Op 10 maart kregen we antwoord vanuit Brussel. Het ging om een jonge vogel die op 25/05/2019 In Meise (Vlaams Brabant – 36 km van de vindplaats) werd geringd. Op de dag van de vondst was de vogel dus 2 maanden en 5 dagen geringd. Valken leggen 5 tot 6 eieren. Om de 2 dagen wordt een ei gelegd. Het ringen van nestvogels gebeurt bij valken tussen de leeftijd van 11 en 20 dagen (ringmaat 7 mm). Doordat de eieren met tussenpozen worden gelegd worden de jongen ook met tussenpozen geboren. Het eerste jong is dus al flink gegroeid als de laatste tevoorschijn komt. Vanaf 20 dagen durven de jongen bij verstoring uit het nest springen wat fataal kan zijn. Het ringen moet dus op het juiste moment gebeuren.
Valkenjongen zijn nestblijvers wat wil zeggen dat ze na de geboorte nog lange tijd op het nest blijven om sterker en groter te worden +/- 30 dagen. Na het uitvliegen blijven ze nog een paar dagen in de buurt en dan gaan ze elk hun eigen weg. De gevonden vogel was dus nog niet zo lang van zijn geboorteplaats weg.
Kwak
Op 23 mei 2019 keek Johan Peeters uit Wijnegem vanuit het raam in zijn achtertuin pal op een kwak, een zeldzame nachtreiger. Als begenadigd fotograaf nam hij onmiddellijk een aantal foto’s. Het viel op dat het dier aan de rechterpoot een ring droeg, waarop een deel van de nummer kon afgelezen worden: AOXXXX (de kruisjes komen overeen met het persoonlijk stamnummer van de kweker, het nummer is achterwege gelaten omwille van privacy redenen.)
Na wat opzoekwerk bleek dat AO staat voor een ring die uitgegeven is door Aviornis, de vereniging voor liefhebbers en kwekers van park- en sierwatervogels. De kwak in de tuin van Johan was dus een ‘ontsnapte’ vogel.
Eind november kreeg Johan bericht dat er een dode kwak gevonden was op de site van Waterlink in Oelegem, in vogelvlucht een vijftal kilometer verwijderd van zijn woonplaats. Het dier droeg ook een ring met nummer 17NL 11AO XXXX17. Zeer waarschijnlijk dezelfde vogel dus.
Johan stuurde vervolgens een mail met de volledige nummer naar de ringendienst en secretaris van Aviornis. Die meldde dat de kweker uit Steenbergen in Noord-Brabant komt, dicht tegen de provincie Zeeland en dat het dier twee jaar geleden geringd werd. Of de vogel hier ontsnapte of ondertussen was doorverkocht en elders is ontsnapt, is niet geweten.
De samenstelling van het nummer:
17: het jaar van de geboorte van de vogel
NL: Nederland
11: de ringmaat in millimeter
XXXX: het persoonlijk stamnummer van de kweker
17: het volgnummer in de reeks ringen van dezelfde maat in hetzelfde jaar voor de betreffende kweker.
Ter info: beschermde vogels mogen enkel onder strikte voorwaarden worden gehouden en verhandeld. Het gaat onder andere over alle inheemse vogelsoorten en vogelsoorten die onder zogenaamde CITES wetgeving vallen. Een van de voorwaarden die voor veel soorten gesteld wordt, is dat zij voorzien zijn van een vaste voetring als bewijs van kweek in gevangenschap. Voor elke soort is wettelijk vastgesteld welke maat de ring moet hebben.
Zwartkopmeeuw
Op vrijdag 19 juli 2019 werd een jonge, geringde zwartkopmeeuw dood gevonden in de Schoolstraat in Wijnegem. De onfortuinlijke vogel had twee ringen om: op ring één stonden de gegevens AZ-PJ en op ring twee+ IA191148 VOGELWARTE HIDDENSEE GERMANY.
Johan Peeters, de vinder van de meeuw, nam contact op met de vogelwacht en ringstation van Hiddensee, een eiland in de Oostzee van Duitsland. Een antwoord liet niet lang op zich wachten. Andreas Zours, een lid van het ringteam, liet weten dat ze zeer blij waren met de terugmelding en dat het dier slechts zeven weken geleden geringd werd. De jonge vogel maakte deel uit van een groep van 166 zwartkopmeeuwkuikens die allemaal een ring kregen. De vogelringer vermeldde er ook bij dat er op dat moment al 12 terugmeldingen waren binnen gekomen uit Duitsland, Frankrijk, Wales, Engeland, Nederland en ook België, allemaal gelukkig nog in leven. Het dier in Wijnegem, de tweede terugmelding uit België, is zeer waarschijnlijk slachtoffer geworden van het verkeer.
Lees hier deel 1 - Lees hier deel 2
Foto's: melanistische pimpelmees, witoogeend, kwak, detail pootring kwak.
Tekst: Philip Barbaix. Met medewerking van: Marc Gorrens, Johan Meeus, Fons Bresseleers, Peter Baets en Johan Peeters.
