Goed nieuws om het jaar te starten. Natuurpunt Schijnbeemden kocht het Gravinnenbos in Schilde, een stevige brok natuur van maar liefst 14,3 ha langs de antitankgracht. Met de aankoop van het bos versterkt onze vereniging de natuurlijke en recreatieve verbinding vanaf de Schijnvallei langs de antitankgracht tot aan het Fort van Ertbrand in Kapellen en de Kalmthoutse Heide.

Het Gravinnenbos was jarenlang eigendom van OCMW Antwerpen. Waar de adellijke naam precies vandaan komt, is niet geweten. Op oude kaarten wordt de naam ‘lage haarse beemden’ gebruikt, maar die vermelding heeft betrekking op een veel groter gebied. De herkomst van de naam is voer voor de heemkundige kring en blijft dus voorlopig een mysterie. 

Ligging

Het Gravinnenbos ligt in de deelgemeente ’s Gravenwezel en grenst in het noordoosten aan de antitankgracht. Die gracht werd in 1939 aangelegd om de Duitsers en hun tanks en ander rollend materieel te stoppen vooraleer ze Antwerpen konden bereiken. In het bos zelf zijn ook sporen van Wereldoorlog I terug te vinden. Een mitrailleurpost en verschillende loopgraven zijn stille getuigen van dat oorlogsverleden. Samen met de kasteeldomeinen Catershof en het kasteel van ’s Gravenwezel, enkele resterende oude hoeves, weilanden en bosrestanten is het Gravinnenbos beschermd als erfgoedlandschap.

In het noordwesten grenst het Gravinnenbos aan De Hofbeek als een elzenbroekbos. De Hofbeek ontspringt aan het Marbelenven op de Brechtse Heide en stroomt naar de Zwanenbeek die in Wijnegem uitmondt in het Groot Schijn.

Topnatuur

Terreinbezoeken wezen uit dat het bos echte topnatuur herbergt. Op verschillende plekken groeit gagel, een zeldzame plant die wijst op zure en vooral natte gronden. Vroeger werden de knoppen van gagel geoogst om het linnen een goede geur te geven. Tegenwoordig wordt de plant gebruikt als smaakstof voor Gageleer, een biobier dat ten voordele van Natuurpunt verkocht wordt. 

Hier en daar in het bos zijn ook heiderestanten gevonden. Die wijzen op een veel grotere aanwezigheid van de plant in het verleden. Vanaf de 19de eeuw werd de heide ontgonnen door te draineren met evenwijdige greppeltjes, de zogenaamde rabatgrachten, en daartussen dennen te planten.

Verder is uit monitoring gebleken dat in het bos ree, ransuil, bosuil en steenmarter voorkomen. Conservator Erik Daems nam er de heidesabelsprinkhaan waar, een soort die op de Rode Lijst voor sprinkhanen en krekels staat met de status ‘bijna in gevaar’. Ook twee reptielensoorten, levendbarende hagedis en hazelworm komen voor in het gebied. Leden van de planten- en zwammenwerkgroep vonden al verschillende zeldzame en bedreigde mossen en zwammen zoals het gemarmerd vingermos en de fraaie spinnendoder. 

De aanwezigheid van de antitankgracht is ongetwijfeld een extra opsteker voor de natuurwaarde van het Gravinnenbos. Sinds de aanleg kort voor Wereldoorlog II is de gracht geëvolueerd naar een uniek natuurgebied dat verschillende bossen en natuurgebieden met elkaar verbindt en zo de migratie van dieren en planten tussen die gebieden mogelijk maakt. Op waarnemingen.be worden langs de gracht af en toe matkoppen gezien en gehoord. Matkoppen broeden in vochtige bossen en maken een nest in een hol dat ze uithakken in zacht verrot hout. De mezensoort staat op de Vlaamse rode lijst als ‘kwetsbaar’.

Beheerplan op komst

Nu de aankoop van het Gravinnenbos voltooid is, komt de volgende stap: het schrijven van een beheerplan. Monitoring is hierbij van onschatbare waarde. De gedane waarnemingen geven niet alleen een goed beeld van de huidige natuurwaarde van het bos. Ze leveren ook een belangrijk inzicht in de natuurdoelen en natuurbeheermaatregelen die in het beheerplan worden vastgelegd. 

Het beheerplan wordt geschreven door een expert van Natuurpunt in nauw overleg met de conservators van het Gravinnenbos: Erik Daems en Paul Reyntiens. In het geïntegreerd beheerplan van het natuurgebied zal ook rekening gehouden worden met de erfgoedwaarde van het bos.

Toegankelijkheid

Momenteel is het Gravinnenbos niet toegankelijk. Er kan wel gewandeld en gefietst worden langs de antitankgracht en in de Ketelstraat naast de Hofbeek. Het beheerteam bekijkt of het bos op termijn toegankelijk gemaakt kan worden met speciale geleide rondleidingen. Hierdoor wordt het evenwicht bewaard tussen toegankelijkheid en het behoud van de kwetsbare natuurwaarden. Die toegankelijkheidsregeling wordt ook in het beheerplan uitgewerkt. 

Steun dit gebied en doe een gift

Voor de aankoop van het Gravinnenbos kon Natuurpunt rekenen op een belangrijke bijdrage van de gemeente Schilde. Als het beheerplan goedgekeurd wordt, rekent Natuurpunt erop om ook een subsidie te krijgen vanuit Vlaanderen. 

Om de restfinanciering voor de afdeling Schijnbeemden helemaal rond te krijgen, hebben we jouw hulp nodig. Je kan de aankoop van het Gravinnenbos steunen via een gift op IBAN BE56293021207588 met vermelding van ‘Project 7821 - Tussen Groot en Klein Schijn’. Voor giften vanaf 40 euro wordt een fiscaal attest afgeleverd.

Tekst: Philip Barbaix, John Maes, Lode Rubberecht en Erik Daems.