Onlangs hingen vrijwilligers van de Vogelwerkgroep tien nestkasten op voor de matkop, een mezensoort die zijn nest uitpikt in rot hout. 

De kasten zijn echte kunstwerkjes die vakkundig in mekaar getimmerd werden door vogelkenner Johan Meeus. Ze werden geplaatst in verschillende natuurreservaten in Wommelgem, Wijnegem, Oelegem, Schilde en ’s Gravenwezel. Langs Het Schijn en het antitankkanaal.

Over de matkop

De matkop is een fascinerend lid uit de mezengilde. De soort pikt zelf zijn nest uit in deels verrotte berken, palen en hekken. Vanaf januari kunnen de vogels al bezig zijn met de voorbereiding van hun nest. Tijdens het uitpikken wordt het grootste deel van de houtschilfers tot 5 meter weg gedragen van de nestplaats, waarschijnlijk om de nestplek voor predatoren te verbergen. 

Zowel de vrouwtjes als de mannetjes maken de nestholte. Het vrouwtje bouwt het nest en het mannetje inspecteert het. Tijdens het broeden brengt het mannetje regelmatig insecten aan waaronder vliegen, mieren, kevers, luizen, enz. Dat voederen kan gebeuren in of buiten het nest. Zodra het nest voltooid is, houdt het koppeltje zich stil voor de rest van het broedseizoen. Door de vroege voorjaarszang en het discrete gedrag is de soort weinig opvallend. Hierdoor viel wellicht niet op hoe snel de afname verliep, ook in Vlaanderen waar ze tegenwoordig als kwetsbaar vermeld staan op de Vlaamse Rode Lijst van broedvogels.

Vroeger was de soort ruimer verspreid dan nu, hoewel nooit echt talrijk, altijd te vinden in vochtige gebieden met veel berken, wilgen of rotte boomstronken. De reden voor de achteruitgang is onduidelijk. In bosgebieden is het mogelijk dat grote bonte spechten vaker nesten van matkoppen prederen dan voorheen. Ongetwijfeld zijn er meerdere factoren die bijdragen tot de achteruitgang van de soort: verlies aan biotoop, gebrek aan geschikte nestplekken, minder insecten, enz. Sommige van die oorzaken vereisen een internationale aanpak, daar kan je als lokale vogelwerkgroep moeilijk het verschil maken. Maar nestgelegenheid nabootsen, daar kan je wel iets mee.

Bijzondere nestkasten

Vogelkenner Johan Meeus (57) uit Wommelgem is al sinds zijn jeugd gefascineerd door vogels. De matkop behoort tot één van de soorten die tot zijn verbeelding spreken. Vroeger zag hij de soort regelmatig in de regio, vandaag zijn ze een zeldzaamheid. Tijdens een vergadering van de Vogelwerkgroep van Natuurpunt Schijnbeemden afgelopen zomer kwam Johan met het idee om nestkasten voor matkoppen te maken. Hij putte hiervoor inspiratie uit een artikel van een nieuwsbrief van het British Trust for Ornithology. Het artikel beschrijft gedetailleerd hoe Engelse onderzoekers succesvol geëxperimenteerd hebben met speciale nestkasten voor matkoppen.

Johan maakte in totaal tien nestkasten, waarbij hij elk exemplaar vulde met spaandertjes van berkenhout die samengedrukt op vermolmd hout lijken. De vogels krijgen zo de indruk dat ze een holte aan het uitpikken zijn in een vermolmde boom. Voor de nestkast bevestigde Johan een stuk berkenschors om het geheel ‘een natuurlijke look’ te geven. Het resultaat: tien absolute kunstwerkjes waarvan we met de Vogelwerkgroep hopen dat er minstens één tot een succesvol broedgeval van matkop leidt.

Foto's matkop: Kris Ferdinand. Foto's nestkastactie: Johan Peeters.

Tekst: Philip Barbaix